শস্য উৎপাদন আৰু ব্যৱস্থাপনা

১) তলত দিয়া তালিকাৰ পৰা শুদ্ধ শব্দবোৰ বাছি উলিওৱা আৰু খালি ঠাই পূৰ্ণ কৰা।

ওপঙি,  পানী, শস্য, পোষক দ্ৰব্য,  চহোৱা

(ক)  একে বিধ উদ্ভিদ এখন ঠাইত অধিক পৰিমাণে গজালে বা খেতি কৰিলে তাক ___________ বুলি কোৱা হয়।

উত্তৰঃ- শস্য 

(খ) শস্য সিঁচাৰ আগতে মাটি ডৰা _________হয়। 

উত্তৰঃ- চহোৱা

(গ) নষ্ট হোৱা বীজবোৰ পানীত ___________ থাকে। 

উত্তৰঃ- ওপঙি 

(ঘ)  শস্যৰ  বৃদ্ধিৰ বাবে প্ৰচুৰ সূৰ্যৰ পোহৰ আৰু মাটিৰ  পৰা ________ আৰু ____ প্ৰয়োজন হয়। 

উত্তৰঃ- পোষকদ্ৰব্য   আৰু পানী

২) ‘ক’ স্তম্ভৰ ‘খ’ স্তম্ভ  মিলোৱা- 

উত্তৰঃ

৩)  প্ৰত্যেকৰে দুটাকৈ উদাহৰণ দিয়া –

ক) খাৰিফ শস্য খ) ৰবি শস্য

উত্তৰঃ

ক) খাৰিফ শস্য: মাকাই (মক্কা) আৰু চাউল।

খ) ৰবি শস্য: সৰিয়হ  আৰু মটৰ।

৪) তলত দিয়া সমূহৰ বিষয়ে নিজা শব্দৰে একোটাকৈ দফা লিখা।

উত্তৰঃ

ক) মাটি চহোৱাঃ- 

মাটি চহোৱা হৈছে শস্য উৎপাদনৰ প্ৰথম আৰু অতি প্ৰয়োজনীয় কাম। কৃষি কাৰ্য আৰম্ভ কৰাৰ পূৰ্বে মাটিখিনি চহি বা ঢিলা কৰা হয়, যাক মাটি চহোৱা বোলা হয়। এই কামৰ ফলত মাটি ঢিলা হয় আৰু গছৰ শিপাই সহজে মাটিৰ গভীৰলৈ গৈ উশাহ ল’ব পাৰে। ঢিলা মাটিয়ে কেঁচু আৰু মাটিত থকা বিভিন্ন উপকাৰী অণুজীৱৰ সংখ্যাও বঢ়ায়, যাৰ ফলত হিউমাছৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায়।

মাটি চহিলে মাটিখিনি তল ওপৰ হৈ যায় আৰু পোষক দ্ৰব্যবোৰ — যেনে সাৰ আৰু হিউমাছ — মাটিৰ সকলো অংশতে সমানভাবে মিহলি হৈ পৰে। ফলস্বৰূপ, উদ্ভিদে এই পোষক দ্ৰব্যবোৰ সহজে গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। সাধাৰণতে, মাটি চহোৱাৰ কাম নাঙলৰ সহায়ত কৰা হয়। নাঙল কাঠ আৰু লোহাৰে সজা হয় আৰু এহাল বলধ বা ম’হে এই নাঙল টানি মাটি চহিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এজন কৃষকে এইদৰে সহজে মাটি চহোৱাৰ কাম কৰিব পাৰে।

খ) বীজ সিঁচা ঃ-

মাটি চহা শেষ হোৱাৰ পিছতেই শস্য উৎপাদনৰ অতি গুৰুত্বপূর্ণ কাম হৈছে বীজ সিঁচা। অধিক উৎপাদনৰ বাবে আগতীয়াকৈ উন্নত জাতৰ, নিৰোগী আৰু চাফা বীজ বাছি লোৱা অত্যাৱশ্যক। এই বীজ সাধাৰণতে ভাল গছৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা হয়। মাটি চহাৰ লগে লগে প্ৰয়োজনীয় সাৰ আৰু পানী যোগান ধৰি মাটিটো ভালদৰে প্রস্তুত কৰা হয়, যাৰ পাছত নিৰ্দিষ্ট দূৰত্ব আৰু গভীৰতাত বীজ সিঁচা হয়। ইয়াৰ ফলত গছৰ পৰা ভালদৰে সূৰ্যৰ পোহৰ, মাটিৰ পোষক দ্ৰব্য আৰু পানী লাভ হয়।

বীজ সিঁচাৰ বাবে সাধাৰণতে চুপি আকৃতিৰ পৰম্পৰাগত সঁজুলিৰে বা হাতেৰে বীজ সিঁচা হয়। যদিও, আধুনিক যুগত বীজ সিঁচা যন্ত্ৰৰ সহায়ত ট্ৰেক্টৰৰ দ্বাৰা এই কাম অধিক সঠিকভাৱে আৰু দ্রুততাৰে কৰা হয়। এই সঁজুলিবোৰে বীজবোৰ একে গভীৰতা আৰু একে দূৰত্বত সিঁচি দিয়ে আৰু পাছতে বীজবোৰ মাটিৰে ঢাক খাইছে নে নাই সেয়া নিজে নিশ্চিত কৰে।

এই পদ্ধতিত বীজবোৰ চৰাইৰ পৰা ৰক্ষা পায় আৰু খেতিয়কৰ শাৰীৰিক খাটনি কমে, লগতে মূল্যবান সময়ো বাচে।

গ) বনবাত নিৰোৱা:
শস্যৰ খেতিত অনাবশ্যকীয় উদ্ভিদ যিবোৰ শস্যৰ লগত গজি উঠে, তেওঁলোকক অপতৃণ বোলে। এই অপতৃণবোৰ খেতিত শস্যৰ সৈতে পানী, পোষক দ্ৰব্য, আৰু স্থানৰ বাবে প্ৰতিযোগিতা কৰে, যাৰ ফলত শস্যৰ বৃদ্ধি ব্যাহত হয়। সেইবাবে, এই অপতৃণবোৰক খেতিৰ পৰা আঁতৰাব লাগিব, যাক বনবাত নিৰোৱা বোলে।

বনবাত নিৰোৱাৰ কাম বীজ সিঁচাৰ আগতে, অথবা গছ ফুল আৰু গুটি ধাৰণ কৰাৰ আগতেই কৰিব লাগে। সাধাৰণতে খন্তি, কোৰ আদি সঁজুলিৰ সহায়ত অপতৃণ উঘালি পেলোৱা হয়। লগতে আধুনিক পদ্ধতিত অপতৃণ-নাশক ৰাসায়নিক ব্যৱহাৰ কৰি বা বীজ সিঁচা যন্ত্ৰৰে অপতৃণ ধ্বংস কৰা হয়। এই পদ্ধতিবোৰে শস্যৰ উন্নত বিকাশ নিশ্চিত কৰে।

ঘ) মৰণা মৰা:
শস্য চপোৱা শেষ হোৱাৰ পিছত, গছৰ পৰা বীজবোৰক পৃথক কৰা প্ৰক্ৰিয়াটোক মৰণা মৰা বোলে। এই প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে শীহ আৰু গা-গছৰ পৰা বীজ সাৱটোৱা হয়। পুৰণি পদ্ধতিত খেতিয়কে গৰু, ম’হ বা ট্ৰেক্টৰৰ সহায়ত শস্য মৰণা মাৰি বীজবোৰ পৃথক কৰিছিল।

অধিক ক্ষুদ্ৰ খেতিয়কসকলে এটি সৰু ঠাইত বা-দিয়া যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰে। আধুনিক কৃষিত ‘কমবাইন মেচিন’ ব্যৱহাৰ কৰি একেটা সময়তে শস্য চপোৱা আৰু বীজ পৃথক কৰা – দুইটা কাম একেলগে কৰা হয়। এই যন্ত্ৰৰ সহায়ত কাম অধিক সহজ, দ্ৰুত আৰু পৰিশ্ৰম হ্ৰাসকাৰী হয়।

৫)জৈৱিক সাৰৰ লগত ৰাসায়ণিক সাৰৰ প্ৰভেদ কি বৰ্ণণা কৰা। 

উত্তৰ:
জৈৱিক সাৰ আৰু ৰাসায়নিক সাৰৰ মাজত তলত দিয়া দিশসমূহত প্ৰভেদ দেখা যায়—

ক) উৎপত্তি অনুসৰি প্ৰভেদ:
ৰাসায়নিক সাৰ হ’ল এটা কৃত্ৰিমভাৱে তৈয়াৰ কৰা অজৈৱিক লৱণ, আৰু জৈৱিক সাৰ হ’ল উদ্ভিদ, জন্তু আদি প্ৰাকৃতিক উৎসৰ পৰা উৎপন্ন প্ৰাকৃতিক সাৰ।

খ) তৈয়াৰ পদ্ধতি:
ৰাসায়নিক সাৰ প্ৰস্তুত কৰিবলৈ বিশেষ কাৰখানাত প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰা হয়, কিন্তু জৈৱিক সাৰ খেতিত বা ঘৰতে পঁচন ধৰা জৈৱ বস্তুৰে প্ৰস্তুত কৰিব পাৰি।

গ) হিউমাছৰ যোগান:
ৰাসায়নিক সাৰে মাটিৰ গুণগত মান বঢ়াব নোৱাৰে কিয়নো ইয়াত হিউমাছ নাথাকে, কিন্তু জৈৱিক সাৰে মাটিত হিউমাছৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায়, যাৰ ফলত মাটি অধিক উৰ্বৰ হয়।

ঘ) পোষক দ্ৰব্যৰ উপস্থিতি:
ৰাসায়নিক সাৰত নাইট্ৰজেন, ফছফৰাছ আৰু পটাছিয়াম যথেষ্ট পৰিমাণে থাকে, যি উদ্ভিদৰ বাবে খুবেই প্ৰয়োজনীয়। কিন্তু জৈৱিক সাৰত এই পোষক দ্ৰব্যসমূহ কম পৰিমাণে থাকে।

৬) জলসিঞ্চন কি ? পানী সংৰক্ষণ  কৰা জলসিঞ্চনৰ দুটা পদ্ধতি বৰ্ণনা কৰা ।

উত্তৰ:– শস্যৰ ফুল, ফল আৰু বীজ সঠিকভাৱে বিকাশ পাবলৈ মাটিৰ আর্দ্ৰতা সজীৱ কৰি ৰাখিব লাগে। এই উদ্দেশ্যে নিৰ্দিষ্ট সময়ত শস্যৰ পথাৰত পানী যোগান ধৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াটোক জলসিঞ্চন বোলে।

জলসিঞ্চনৰ পানী সংৰক্ষণ পদ্ধতি দুটা হল –

(ক) পানী ছটিওৱা পদ্ধতি:
এই পদ্ধতি বিশেষকৈ পানীৰ পৰিমাণ কম থকা আৰু অসমান মাটিৰ ক্ষেত্ৰত উপযোগী। একে সময়তে বহু ঠাইত পানী দিয়াৰ সুবিধা থাকে। মূল নলী এটাৰ লগত নিৰ্দিষ্ট দূৰত্বত ঘূৰ্ণায়মান বিন্ধাযুক্ত নলী সংলগ্ন থাকে। পাম্পে চাপযোগে পানী প্ৰেৰণ কৰিলে, এই বিন্ধাৰে পানী বৰষুণৰ দৰে শস্যৰ ওপৰত ছটিয়াই দিয়ে। বালিময় মাটিত এই পদ্ধতি খুবেই লাভজনক।

(খ) পানী নিগৰোৱা পদ্ধতি:
এই পদ্ধতিত পানী নিদ্ৰুত গতিৰে টোপ-টোপকৈ গছৰ গুৰিত সজাঁজাকৈ নিগৰাই দিয়াৰ ব্যৱস্থা থাকে। ফলমূল গছ, ডাঙৰ গছ, বাগিচা আদিত এই পদ্ধতি বৰ উপযোগী। ইয়াত পানী একেবাৰে শিপাৰ ওচৰত মাত্ৰা অনুসৰি নিগৰাই দিয়াৰ বাবে পানী অপচয় নোহোৱাকৈ সংৰক্ষণ হয়। শুকান অঞ্চলত এই পদ্ধতি খুবেই সহায়ক।

৭)  বৰ্ষা  ঋতুত  যদি ঘেহুঁ সিঁচা হয়, তেতিয়া কি  হ’ব আলোচনা কৰা ।

উত্তৰ:– বীজ সিঁচাৰ বাবে কিছুমান নিৰ্দিষ্ট ঋতু বা সময় মানি চলিব লাগে। উদাহৰণস্বৰূপে, ঘেঁহু শস্য মূলতঃ শীতকালীন শস্য। এই শস্য বৰ্ষাৰ সময়ত সিঁচিলে সঠিকভাবে বিকাশ নাপায়। কাৰণ, বৰ্ষা ঋতুত মাটিত অধিক আৰ্দ্ৰতা আৰু উষ্ণতা থাকে, যি ঘেঁহু শস্যৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশৰ বাবে অনুকূল নহয়। এই ধৰণৰ পৰিৱেশ উদ্ভিদৰ স্বাভাবিক বিকাশত বাধা দিয়ে। সেয়ে, ঘেঁহু যেনেকুৱা শস্য বীজ সিঁচাৰ বাবে শীতকালহে উপযুক্ত সময়। অনুপযুক্ত ঋতুত সিঁচিলে সঠিক ফলাফল আশা কৰিব নোৱাৰি।

৮) যদি বছৰে বছৰে একেধৰণৰ শস্য খেতিত উৎপাদন কৰা হয়, তেন্তে তাৰ দ্বাৰা মাটিৰ ওপৰত কেনে প্ৰভাৱ পৰে? বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: যেতিয়া একে খেতিত বছৰে বছৰে একেধৰণৰ শস্য উৎপাদন কৰা হয়, তেতিয়া মাটিৰ পৰা নাইট্ৰ’জেন, পটেছিয়াম, ফছফছৰাছ আদি প্ৰয়োজনীয় পোষক দ্ৰব্যৰ পৰিমাণ ক্রমে হ্ৰাস পায়। এই পোষক তত্ত্ববোৰ উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি আৰু উন্নত উৎপাদনৰ বাবে অত্যন্ত জৰুৰি। এনে পৰিস্থিতিত শস্যৰ বৃদ্ধি বাধাগ্রস্ত হয় আৰু শেষত উৎপাদন হ্ৰাস পায়। সেয়ে, একে লেথাৰিয়ে খেতি কৰাটো মাটিৰ উৰ্বৰতা ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ক্ষতিকাৰক।

৯) অপতৃণ কাক বোলে? এইবোৰ কেনেদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰি?
উত্তৰ: অপতৃণ বুলিলে খেতিত গজা অলাগতিয়াল উদ্ভিদসমূহক বুজায়, যিবোৰ শস্যৰ সৈতে প্ৰতিযোগিতা কৰি মাটিৰ পৰা পানী আৰু পোষক দ্ৰব্য শোষণ কৰি শস্যৰ বৃদ্ধিত বাধা দিয়ে। অপতৃণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ বাবে খেতিয়কে সময়ে সময়ে মাটি চহায়, গুৰি কাটি এই উদ্ভিদবোৰ উখলি পেলায়। তদুপৰি, বীজ সিঁচা যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি বা অপতৃণ-নাশক আৰু বননাশক ৰাসায়নিক দ্ৰব্য প্ৰয়োগ কৰিও অপতৃণসমূহ ধ্বংস কৰি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হয়।

১০) তলত দিয়া বাকচ সমূহ এনেদৰে সজোৱা যাতে কুঁহিয়াৰ উৎপাদনৰ এখন ক্ৰম তালিকা পোৱা যায় ।

ক) চেনিৰ কাৰখানালৈ শস্য পঠোৱা ।

খ) জলসিঞ্চন ।

গ) খেতি চপোৱা ।

ঘ) বীজ সিঁচা/ ৰোৱা ।

ঙ) মাটি চহোৱা ।

চ) পথাৰত হাল বোৱা ।

ছ) সাৰ প্ৰয়োগ ।

উত্তৰ:- ক) পথাৰত হাল বোৱা ।

খ) মাটি চহোৱা ।

গ) বীজ সিঁচা/ ৰোৱা ।

ঘ) সাৰ প্ৰয়োগ ।

ঙ) জলসিঞ্চন ।

চ) খেতি চপোৱা ।

ছ) চেনিৰ কাৰখানালৈ শস্য পঠোৱা ।

১১) তলত দিয়া সংকেতৰ সহায়ত শব্দ শৃংখল সমূহ সম্পূৰ্ণ কৰা ।

ক) গুটি ।

উত্তৰ:- বীজ ।

খ) মাহ জাতীয় উদ্ভিদৰ শিপাৰ টেমুনাত থকা বেক্টেৰিয়া ।

উত্তৰ:- ৰাইজোবিয়াম ।

গ) পথাৰত পানী যোগান ধৰা ব্যৱস্থা ।

উত্তৰ:- জলসিঞ্চন ।

ঘ) শীত কালত খেতি কৰা শস্য ।

উত্তৰ:- ৰবি শস্য ।

ঙ) এবিধ ৰাসায়নিক সাৰ ।

উত্তৰ:- ইউৰিয়া ।

চ) চপোৱা শস্যৰ পৰা বীজ পৃথক কৰা কাম ।

উত্তৰ:- মৰণা ।