যিবোৰ বিক্ৰিয়াত বিক্ৰিয়াজত পদাৰ্থ উৎপন্ন হোৱাৰ লগতে তাপৰ উদ্ভৱ হয়, সেইবোৰক তাপবৰ্জী বিক্ৰিয়া বোলা হয়।
উদাহৰণঃ প্ৰাকৃতিক গেছৰ দহন।

যিবোৰ বিক্ৰিয়াত শক্তি শোষিত হয়, সেইবোৰ বিক্ৰিয়াক তাপগ্ৰাহী বিক্ৰিয়া বোলে।

আমি সকলোৱে জানো যে জীয়াই থাকিবলৈ আমাক শক্তি লাগে। আমি এই শক্তি খাদ্যৰ পৰা পাওঁ। হজম প্ৰক্ৰিয়াত খাদ্য বস্তু সৰল পদাৰ্থলৈ ভাগি যায়। উদাহৰণস্বৰূপে চাউল, আলু আৰু ৰুটীত থকা কাৰ্বহাইড্ৰেটবোৰ গ্লুক’জলৈ ভাঙি যায়। গ্লুক’জ অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি শক্তি মুক্ত কৰে, সেইবাবে শ্বসনক এটা তাপবর্জী বিক্ৰিয়া বুলি কোৱা হয়।

সমীকৰণ:
C₆H₁₂O₆(aq) + 6O₂(aq) + 6H₂O(l) → 6CO₂(aq) + 12H₂O(l) + শক্তি

সংযোজন বিক্ৰিয়াত দুটা বা ততোধিক পদাৰ্থ একত্ৰিত হৈ এটা নতুন পদাৰ্থ গঠন কৰে।
আনহাতে, বিযোজন বিক্ৰিয়াত এটা পদাৰ্থ ভাঙি দুটা বা ততোধিক পদাৰ্থৰ সৃষ্টি কৰে। সেয়েহে বিযোজন বিক্ৰিয়াক সংযোজন বিক্ৰিয়াৰ বিপৰীত বুলি কোৱা হয়।

সংযোজন বিক্ৰিয়া: H₂ + N₂ → NH₃
বিযোজন বিক্ৰিয়া: CaCO₃ → CaO + CO₂

(ক) তাপ বিযোজন বিক্ৰিয়া (তাপবিভাজন):
2KClO₃ + তাপ → 2KCl + 3O₂

(খ) বিদ্যুৎ বিশ্লেষক বিযোজন বিক্ৰিয়া:
গলিত NaCl ৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ পাৰ কৰিলে:
NaCl → Na + Cl₂

(গ) আলোক বিযোজন বিক্ৰিয়া (ফটোলাইছিছ):
2H₂O₂ → 2H₂O + O₂ (পোহৰৰ উপস্থিতিত)

অপসাৰণ বিক্ৰিয়াত এটা অধিক সক্ৰিয় ধাতুৱে এটা কম সক্ৰিয় ধাতুক প্ৰতিস্থাপন কৰে।
দ্বি-অপসাৰণ বিক্ৰিয়াত দুটা যৌগৰ আয়নৰ পাৰস্পৰিক বিনিময় ঘটে।

অপসাৰণ বিক্ৰিয়া: Mg + 2HCl → MgCl₂ + H₂
দ্বি-অপসাৰণ বিক্ৰিয়া: NaCl + AgNO₃ → AgCl + NaNO₃

কপাৰ ধাতুৰে ছিলভাৰ নাইট্ৰেটৰ পৰা অপসাৰণ কৰিলে কপাৰ নাইট্ৰেট গঠিত হয় আৰু মুক্ত ছিলভাৰ আহৰণ কৰা যায়।

বিক্ৰিয়া: Cu + 2AgNO₃ → Cu(NO₃)₂ + 2Ag

যেতিয়া দ্বি-অপসাৰণ বিক্ৰিয়াৰ ফলত পানীত অদ্ৰাব্য পদাৰ্থ (অধঃক্ষেপ) উৎপন্ন হয়, তাক অধঃক্ষেপণ বিক্ৰিয়া বোলা হয়। উদাহৰণঃ- ছ’ডিয়াম ছালফেটৰ দ্ৰৱ লগত অলপমান বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্ৰৱ লৈ দুয়োটা দ্রৱ মিহলাই দ্ৰৱ দুটা একত্ৰিত কৰা হয়, তেতিয়া দ্বি অপসাৰণ বিক্ৰিয়া ঘটে য’ত আয়নবোৰ যৌগবোৰৰ মাজত বিনিময় ঘটে পানীত অদ্রাব্য এটা বগা পদাৰ্থ বা অধঃক্ষেপ গঠন হোৱা দেখা পোয়া যায় ।

উদাহৰণ: Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄(s) + 2NaCl

(ক) জাৰণ:ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া এটাত যেতিয়া মৌল এটাই অক্সিজেন লাভ কৰি নিজ নিজ অক্সাইড গঠন কৰে । তেতিয়া ইয়াক জাৰণ হোৱা বুলি কোৱা হয়।
উদাহৰণঃ 4Na + O₂ → 2Na₂O, H₂S + O₂ → H₂O + SO₂

(খ) বিজাৰণ: ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত যেতিয়া যৌগ এটাই পৰা অক্সিজেন হেৰুৱায় , তেতিয়া ইয়াক বিজাৰণ হোৱা বুলি কোৱা হয়।
উদাহৰণঃ CuO + H₂ → Cu + H₂O

সমাধান: উজ্জ্বল মুগা ৰঙৰ মৌলটো হ’ল কপাৰ ধাতু (Cu) । বায়ুত কপাৰ ধাতু গৰম কৰিলে ই বায়ুমণ্ডলৰ অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি কপাৰ অক্সাইড গঠন কৰে। সেয়েহে ক’লা ৰঙৰ যৌগটো হ’ল কপাৰ অক্সাইড।
সমীকৰণ: 2Cu + O₂ → 2CuO

সমাধান: লোহাৰ বস্তুবোৰত যাতে মামৰে নধৰে তাৰ বাবে ৰং দিয়া হয় । ৰং নকৰাকৈ ৰখাৰ সময়ত ধাতুৰ পৃষ্ঠভাগ বায়ুমণ্ডলৰ অক্সিজেনৰ সংস্পৰ্শলৈ আহে আৰু আৰ্দ্ৰতাৰ উপস্থিতিত ই আইৰন(III) অক্সাইডলৈ ৰোপান্তৰ হয় কিন্তু ৰং কৰিলে পৃষ্ঠভাগ আৰ্দ্ৰতা আৰু বায়ুৰ সংস্পৰ্শলৈ নাহে, যাৰ ফল মামৰে নধৰে।

সমাধান: তেল আৰু চৰ্বি থকা খাদ্যবস্তু নাইট্ৰজেনেৰে পৰিৱেশত পেকেটত ভৰোৱা হয় কৰাণ তেল বা চৰ্বি অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি অপ্ৰীতিকৰ গোন্ধ আৰু সোৱাদ সৃষ্টি কৰে হোৱ । গতিকে নাইট্ৰজেনৰ পৰিৱেশত ৰাশিলে অবিক্ৰিয়াশীল পৰিৱেশৰ সৃষ্টি হয়, যাৰ ফলত অপ্ৰীতিকৰ গোন্ধ আৰু সোৱাদ সৃষ্টি নকৰে ।

(ক) ক্ষয়ীভৱন:
নতুন বস্তুবোৰ প্ৰথমে চিকচিকীয়া হৈ থাকে, কিন্তু কিছুদিনৰ পাছত সিহঁতৰ গাত ৰঙচুৱা মুগা, বৰণৰ পাউদাৰৰ চামনি পৰিবলৈ লয়। এই প্ৰক্ৰিয়াটোক লোত মামৰে ধৰা বোলা হয় আৰু যেতিয়া ধাতু এটা তাৰ চৌপাশৰবিভিন্ন পদাৰ্থবোৰ যেনে জলীয় বাষ্প, এছিড় আদিৰদ্বাৰা আক্ৰান্ত হয় তেতিয়া ইয়াৰ ক্ষয় ঘটা বুলি কোৱা হয় আৰু এই প্ৰক্ৰিয়াটোক ক্ষয়ীভৱন বোলা হয়।
(খ) চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধিতা:
যেতিয়া চৰ্বি আৰু তেল জাৰিত হয়, তেতিয়া এইবোৰ দুৰ্গন্ধী হয়। ইহঁতৰ গোন্ধ আৰু স্বাদসলনি হয়। সাধাৰণতে জাৰণ নঘটিবলৈ চৰ্বি আৰু তেলযুক্ত খাদ্যবস্তুত কিছুমান পদাৰ্থ (প্ৰতিজাৰকপদার্থ, (antioxidants) যোগ কৰা থাকে।