i) মাটি চহোৱা

কৃষিকাৰ্য আৰম্ভ কৰাৰ প্ৰথম কাম হ’ল মাটি চহোৱা। ঢিলা মাটিত গছৰ শিপা তললৈ সহজে যাব পাৰে আৰু উশাহ ল’ব পাৰে। মাটিত থকা খনিজ পদাৰ্থ আৰু অণুজীৱবোৰ গছৰ পুষ্টিত সহায় কৰে। সাধাৰণতে, নাঙল বা হালৰ জৰিয়তে মাটি চহোৱা হয়। মাটি শুকান হ’লে পানী ছটিয়াওঁতে হয়।

ii) বীজ সিঁচা

মাটি চহোৱাৰ পিছত উন্নত মানৰ বীজ সিঁচা হয়। পৰিষ্কৃত আৰু নিৰোগী বীজ ব্যৱহাৰ কৰি আধুনিক যন্ত্ৰৰ সহায়ত সমান দূৰত্ব আৰু গভীৰতাত বীজ সিঁচা হয়। ইয়াৰ জৰিয়তে গছবোৰ পুষ্টি, পোহৰ, বায়ু আদিৰ সমব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে আৰু সময়ো বচে।

iii) বন-বাত নিৰোৱা

পথাৰত গজা অনাৱশ্যক উদ্ভিদসমূহক অপতৃণ বোলে। এইবোৰ পানী, পোহৰ আদি ল’লে শস্যৰ ক্ষতি হয়। কিছুমান অপতৃণ বিষাক্তো হয়। অপতৃণ আঁতৰাবলৈ হাতেৰে উভালি পেলোৱা হয় বা ৰাসায়নিক ব্যৱহাৰ হয়।

iv) মৰণা মৰা

শস্য চপোৱাৰ পিছত গছৰ পৰা শস্য বা বীজ আঁতৰোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াটোক মৰণা মৰা বোলে। ই কম্বাইন যন্ত্ৰ, গৰু, বা সাধাৰণ যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি কৰা হয়। মৰণা মৰা শেষ হোৱাৰ পিছত শস্য ভঁৰালত সঞ্চিত কৰা হয় আৰু উৎসৱতো কৰা হয়।

v) ৰবি শস্য

শীতকালত উৎপাদিত শস্যক ৰবি শস্য বোলে। ই অক্টোবৰৰ পৰা মাৰ্চলৈ উৎপন্ন হয় আৰু কম পানীৰ প্ৰয়োজন হয়। উদাহৰণ স্বৰূপে, সৰিয়হ, ঘেঁহু, মটৰ মাহ আদিৰ নাম দিয়া যায়।

vi) খাৰিফ শস্য

বাৰিষা কালত উৎপন্ন শস্যক খাৰিফ শস্য বোলে। ই সাধাৰণতে জুনৰ পৰা ছেপ্তেম্বৰলৈ সিঁচা হয় আৰু অধিক পানীৰ প্ৰয়োজন হয়। উদাহৰণ – ধান, কপাহ, মাকৈ, চয়াবিন আদিৰে এই শস্য চিনি পোৱা যায়।

৪। খাৰিফ ঋতুত যদি ঘেঁহু সিঁচা হয় তেতিয়া কি হ’ব?

উত্তৰঃ– ঘেঁহু সাধাৰণতে ৰবি শস্য হিচাপে শীতকালত, অৰ্থাৎ অক্টোবৰৰ পৰা মাৰ্চ মাহলৈ খেতি কৰা হয়। এই শস্যৰ পানীৰ প্ৰয়োজন কম থাকে। যদি খাৰিফ ঋতুত, অৰ্থাৎ বৰষুণৰ সময়ত ঘেঁহু সিঁচা হয়, তেন্তে অধিক পানীৰ বাবে বীজবোৰ পঁচি যাব পাৰে আৰু ফলন সন্তোষজনক নহ’ব।

৫। খেতি পথাৰত সাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পর্কে চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ– উদ্ভিদৰ সুস্থ বৃদ্ধিৰ বাবে মাটিৰ পৰা পোষক দ্ৰব্য় শোষণ কৰা অতি গুৰুত্বপূর্ণ। এই পোষক দ্ৰব্য়বোৰ উদ্ভিদৰ বিকাশৰ বাবে মাটিত থাকে। মাটিত কৃত্ৰিমভাৱে সন্নিবিষ্ট কৰা পোষক দ্ৰব্য়ক সাৰ বুলি কোৱা হয়। সাৰৰ প্ৰধান দুটি প্ৰকাৰ হৈছে- জৈৱিক সাৰ আৰু ৰাসায়নিক সাৰ। যদি একে মাটিত একাধিক শস্যৰ খেতি একেলগে কৰা হয়, তেন্তে মাটিত পোষক দ্ৰব্য়ৰ অভাৱ দেখা যায়। সেয়ে খেতিয়কে মাটিৰ উৰ্বৰতা পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ সাৰ যোগান দিয়ে। খেতিয়কে জৈৱিক আৰু ৰাসায়নিক সাৰ দুয়োতকৈ বাচি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। জৈৱিক সাৰ প্ৰাকৃতিকভাৱে প্ৰস্তুত হয় আৰু ইয়াৰ উপাদান হৈছে উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী পদাৰ্থৰ অবশিষ্টাংশ। ৰাসায়নিক সাৰ কাৰখানাত প্রস্তুত কৰা হয় আৰু ই নাইট্ৰ’জেন, ফছফৰাছ আৰু পটাছিয়ামৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰে। এইদৰে, খেতি পথাৰত সাৰৰ ব্যৱহাৰ অত্য়ন্ত প্ৰয়োজনীয়।

৬। পচন সাৰৰ উৎপাদন কিদৰে কৰা হয়?

উত্তৰঃ– পচন সাৰ এক ধৰণৰ জৈৱিক সাৰ। ই প্ৰাকৃতিকভাৱে প্ৰস্তুত হোৱা এক জৈৱ দ্ৰব্য়। এই সাৰ প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদৰ অবশিষ্টাংশৰ পচনৰ ফলত সৃষ্টি হয়। একে ঠাইত বা চাৰিওদিশে গাঁত খনকি তাত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ বৰ্জিত দ্ৰব্য় পচাৰ বাবে ৰখা হয়। এই পচন কাৰ্য কিছুমান অণুজীৱৰ সহায়ত সম্পন্ন হয়। পচি থকা দ্ৰব্য়বোৰ হৈছে পচন সাৰ। বৰ্তমান সময়ত পচন সাৰ তৈয়াৰ কৰা মেচিনও ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

৭। জৈৱিক সাৰৰ লগত ৰাসায়নিক সাৰৰ প্ৰভেদ কি? বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ– জৈৱিক সাৰ আৰু ৰাসায়নিক সাৰৰ মধ্যে কিছু প্রধান পাৰ্থক্য থাকে:

• ১) জৈৱিক সাৰ প্ৰাকৃতিকভাৱে উৎপন্ন হয়, য’ত প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদৰ অবশিষ্ট দ্ৰব্য়ৰ পচনৰ মাধ্যমে সাৰ প্রস্তুত কৰা হয়। আনহাতে, ৰাসায়নিক সাৰ এক ধৰণৰ অজৈৱিক লৱণ।
• ২) জৈৱিক সাৰ ঘৰৰ পৰা বা খেতিপথাৰত প্রস্তুত কৰিব পৰা যায়, কিন্তু ৰাসায়নিক সাৰ সাধাৰণতে কাৰখানাত উৎপন্ন হয়।
• ৩) জৈৱিক সাৰে মাটিত হিউমাছৰ পৰিমাণ বঢ়াই মাটিৰ গুণাগুণ উন্নত কৰে, কিন্তু পোষক দ্ৰব্য়ৰ পৰিমাণ তুলনামূলকভাবে কম থাকে। ৰাসায়নিক সাৰ মাটিত হিউমাছ যোগান নধৰে, কিন্তু নাইট্ৰ’জেন, ফছফৰাছ আৰু পটাছিয়ামৰ পৰিমাণ প্ৰচুৰ পৰিমাণে যোগান দিয়ে।
• ৪) ৰাসায়নিক সাৰৰ অধিক প্ৰয়োগ মাটিৰ উৰ্বৰতা কমাই দিব পাৰে, কিন্তু জৈৱিক সাৰৰ ব্যৱহাৰে মাটিৰ গুণমানক কোনো ক্ষতি নকৰে।

৮। জলসিঞ্চন কি? ইয়াৰ পৰম্পৰাগত পদ্ধতিসমূহৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ– জলসিঞ্চন হৈছে শস্যৰ ক্ষেত্ৰত পানী যোগান দিয়া প্ৰক্ৰিয়া।

পৰম্পৰাগত জলসিঞ্চন পদ্ধতিসমূহ হ’ল:

• ১) খাৱৈ বা পানীৰ লোৰ (কপিকল পদ্ধতি)
• ২) শিকলি পাম্প
• ৩) ঢেঁকি পদ্ধতি
• ৪) ৰাইট (লিভাৰ পদ্ধতি)

৯। পানী সংৰক্ষণ কৰা জলসিঞ্চনৰ দুটা পদ্ধতি বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ– পানী সংৰক্ষণৰ উদ্দেশ্যে দুটা জলসিঞ্চন পদ্ধতি প্ৰচলিত:

• ক) পানী ছটিওৱা ব্যৱস্থা: অসমান ভূমিত পানী সংৰক্ষণৰ বাবে উপযোগী। পাম্পৰ চাপৰ মাধ্যমে নলীত প্ৰবাহিত পানী ঘূৰ্ণন শীল বিন্ধাৰ পৰা ছটিয়াই শস্যৰ ওপৰত পৰে।
• খ) পানী নিগৰোৱা ব্যৱস্থা: এই পদ্ধতিত পানী সোজাকৈ উদ্ভিদৰ গুৰিত নিগৰাই মাটি সংৰক্ষণ কৰা হয়। শুকান অঞ্চলত এই পদ্ধতি বিশেষ সহায়ক।

১০। একে লেথাৰিয়ে শস্যৰ উৎপাদন করলে মাটিডৰাত কেনে প্রভাৱ পৰে বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ– একে লেথাৰিতে শস্যৰ উৎপাদন কৰোঁতে মাটিত পোষক দ্ৰব্য়ৰ অভাৱ হয়। মাটিৰ উৰ্বৰতা হ্ৰাস পায় আৰু শস্যৰ বৃদ্ধি হ্ৰাস হয়, যাৰ ফলত শস্যৰ পৰিমাণ কমি যায়। মাটিত পোষক দ্ৰব্য়ৰ অভাৱ শস্যৰ বীজ উৎপাদনত প্ৰভাৱ পেলাই শাৰীৰিক শ্ৰম বৃদ্ধি কৰে।

১১। অপতৃণ বুলিলে কি বুজা? অপতৃণক কিদৰে নিয়ন্ত্রণ কৰিব পাৰি।

উত্তৰঃ– খেতিপথাৰত গজা অনাৱশ্যক উদ্ভিদসমূহক অপতৃণ বুলি কোৱা হয়। এই অপতৃণবোৰ মাটিৰ পুষ্টি আৰু উৎসৰ পৰা শস্যৰ বৃদ্ধিত ৰোধ সৃষ্টি কৰে।

অপতৃণ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে বিভিন্ন পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যেনে:

• মাটি চহাওঁতে অপতৃণবোৰ উভালি মাটিৰ লগত মিশ্ৰিত কৰা।
• ফুলাৰ আগতে অপতৃণ আঁতৰাই দিয়া।
• ৰাসায়নিক অপতৃণনাশক ব্যৱহাৰ কৰি অপতৃণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা।