বিদ্যুৎ

বিভৱভেদ

প্ৰবাহযুক্ত  বিদ্যুৎ   বৰ্তনীৰ এটা বিন্দুৰ পৰা আন এটা বিন্দুলৈ সম্পন্ন একক আধান নিওতে কৰা কাৰ্যকে বিন্দু বিদ্যুৎ দুটাৰ মাজৰ বিভৱভেদ বোলে

 দুটাৰ বিন্দু মাজৰ বিভৱভেদ বোলে  = সম্পন্ন কৰা কাৰ্য / আধান

    V = W/ Q

SI একক :    ভল্ট (V)

1 ভল্ট :  প্ৰবাহযুক্ত পৰিবাহীৰ এডালৰ এটা  বিন্দুৰ পৰা  1C আধান  তাৰে  আন এটা বিন্দুলৈ  নিওতে কৰিবলগীয়া কাৰ্যৰ পৰিমাণ 1 J হলে বিভৱভেদৰ পৰিমাণ 1 ভল্ট হব

• বিভৱভেদ জোখা সজুলিটো হৈছে ভল্টমিটাৰ

ওমৰ সূএ

উষ্ণতা  স্থিৰে থকা অৱস্থাত বৰ্তনীত সংযোজিত প্ৰদও ধাতুৰ তাৰ এডালৰ দুই মূৰৰ মাজৰ বিভৱভেদ V তাৰডালৰ মাজেৰে যোৱা প্ৰবাহৰ সমানুপাতিক

V ∝ I

V/I = CONST. (ধুৱ্ৰক)

V = IR

যত  R হৈছে ৰোধ

• ৰোধ :

ৰোধ হৈছে আধানৰ গতিক বাধা দিয়া পৰিবাহীৰ এটা ধৰ্ম  ইয়াক R ৰে বোজোয়া য়ায  ।

SI একক হৈছে  ওম (Ω )

1 ওম : যদি পৰিবাহীৰ এডালৰ দুই মূৰৰ বিভৱভেদ 1V আৰু ইয়াৰ মাজেৰে 1A প্ৰবাহ তেনেহলে পৰিবাহীডালৰ ৰোধ 1 Ω হব ।

1 ওম = 1 ভল্ট / 1 এম্পিয়াৰ

পৰিৱৰ্তনশীল ৰোধ বা RHEOSTAT :

বিভৱভেদৰ  উত্‍স সলনি নকৰাকৈ প্ৰবাহৰ মান নিয়ন্তন কৰা বৈদ্যুতিক সজুলিটোক পৰিৱৰ্তনশীল ৰোধ বোলে ।

ৰোধ নিৰ্ভৰ কৰা কাৰকসমূহ :

1. দৈৰ্ঘ্য
2. প্ৰস্থচ্ছেদৰ কালি
3. পৰ্দাথৰ প্ৰকৃতিৰ ওপৰত

R ∝ l /A

R = ρ l/A

যত  ρ হৈছে ৰোধকতা

ৰোধকতা :

ৰোধকতা হৈছে এটা মৌলিক ধৰ্ম যিয়ে কোনো পৰ্দাথৰ বৈদ্যুতিক প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা বা ই কিমান শক্তিশালীভাৱে বৈদ্যুতিক প্ৰবাহক প্ৰতিৰোধ কৰে জুখিব পাৰে ।

ইয়াৰ SI একক হৈছে Ωm 

সংকৰ ধাতু :

দুটা বা তাতকৈ অধিক ধাতুৰ সমসত্ব মিশ্ৰণক সংকৰ ধাতু বোলা হয় । ইয়াৰ ৰোধকতাৰ মানৰ পৰিসৰ অতি কম গতিকে এইবোৰ বিদ্যুৎৰ সু-পৰিবাহী ।

ৰোধৰ সংযোগ

1) শ্ৰেণীৱদ্ধ সংযোগ

2) সমান্তৰাল সংযোগ

1) শ্ৰেণীৱদ্ধ সংযোগ: যেতিয়া দুটা বা তাতোধিক ৰোধ এটাৰ পিছত এটা সংযোগ কৰা হয় । তেনে সংযোগক শ্ৰেণীবব্ধ সংযোগ বোলা হয়

2)  সমান্তৰাল সজ্জা : যেতিয়া দুটা বা ততোধিক ৰোধ দুটা বিন্দুৰ মাজত সংযোগ কৰা হয় । ইয়াকে সমান্তৰাল সংযোগ বোলা হয় । 

শ্ৰেণীবদ্ধ সজ্জাৰ গাণিতিক সূত্ৰৰ প্ৰমান:-

চিত্ৰত দেখুৱা দৰে তিনিটা ৰোধ  R_1, R₂ আৰু R₃ তিনিটা ৰোধ শ্ৰেণীবদ্ধ সজ্জাত প্ৰান্তে প্ৰান্তে সংযোগ কৰা হল আৰু বৈদুতিক তাৰ কেইডাল এটা বেটাৰীৰ লগত সংযোগ কৰা হল । এই ক্ষেত্ৰত প্ৰতিটো ৰোধৰ মাজেৰে চালিত প্ৰৱাহৰ মান একে কিন্তু প্ৰতিটো ৰোধৰ দুয়োমূৰৰ বিভৱভেদ বেলেগ বেলেগ । যেনেঃ- R_1, R₂ আৰু  R₃ ৰোধৰ বিভৱভেদ ক্ৰমে V_1, V₂ আৰু V₃      

            _ধৰো,

                     বৰ্তনীৰ্টোৰ মুঠ  বিভৱভদ V প্ৰতিটো ৰোধকৰ দুইমূৰৰ মাজৰ বিভৱভেদৰ যোগফলৰ সমান

               V  =   V₁+ V₂ +V₃  ————– (i)        

             ধৰো, শ্ৰেণীবদ্ধ সজ্জাত থকা ৰোধক তিনিটাৰ ঠাইত R মানৰ এটা সমতুল্য ৰোধক সংযোগ কৰা হল, যাৰ দুইমূৰৰ মাজৰ বিভৱভেদ V আৰু ইয়াৰ মাজেৰে চালিত প্ৰবাহ I

       এতেকে ওমৰ সূত্ৰমতে আমি পাঁও যে,

                         V=IR

তিনিটা ৰোধকৰ দুইমূৰত পৃথকে পৃথকে ওমৰ সূত্ৰ প্ৰয়োগ কৰি পাঁও যে,

                        V₁=IR₁

                               V₂=IR₂

                               V₃=IR₃

• ৰ পৰা পাঁও যে ———-

IR = IR₁+IR₂+IR₃

R = R₁+R₂+R₃

সমান্তৰাল সজ্জাৰ গাণিতিক সূত্ৰৰ প্ৰমান:-

চিত্ৰত দেখুৱা দৰে তিনিটা ৰোধ  R_1, R₂ আৰু R₃ তিনিটা ৰোধ সমান্তৰাল সজ্জাত  সংযোগ কৰা হল আৰু বৈদুতিক তাৰ কেইডাল এটা বেটাৰীৰ লগত সংযোগ কৰা হল । এই ক্ষেত্ৰত প্ৰতিটো  ৰোধৰ মাজেৰে চালিত প্ৰৱাহৰ মান বেলেগ বেলেগ কিন্তু প্ৰতিটো ৰোধৰ কেইটাৰ দুয়োমূৰৰ  বিভৱভেদ একেই । যেনেঃ- R_1, R₂ আৰু  R₃ ৰোধৰ মাজেৰে চালিত প্ৰবাহ  ক্ৰমে I_1, I₂ আৰু I₃      

            _ধৰো,

                     বৰ্তনীৰ্টোৰ মুঠ  প্ৰৱাহ I প্ৰতিটো ৰোধকৰ দুইমূৰৰ মাজৰ প্ৰবাহৰ যোগফলৰ সমান

               I = I₁+ I₂+I₃  ————– (i)        

             ধৰো, শ্ৰেণীবদ্ধ সজ্জাত থকা ৰোধক তিনিটাৰ ঠাইত R মানৰ এটা সমতুল্য ৰোধক সংযোগ কৰা হল, যাৰ দুইমূৰৰ মাজৰ বিভৱভেদ V আৰু ইয়াৰ মাজেৰে চালিত প্ৰবাহ I

       এতেকে ওমৰ সূত্ৰমতে আমি পাঁও যে,

                         I= v/R

তিনিটা ৰোধকৰ দুইমূৰত পৃথকে পৃথকে ওমৰ সূত্ৰ প্ৰয়োগ কৰি পাঁও যে,

                        I₁= V/R₁

                               I₂=V/R₂

                               I₃= V/R₃

• ৰ পৰা পাঁও যে ———-

I = I₁+I₂+I₃

V/R = V/R₁+V/R₂+V/R₃

1/R = 1/R₁+1/R₂+1/R₃