অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্নঃ ১। বংগ বিভাজন কনগৰাকী ভাইচৰয়ৰ শাসনকালত সংঘটিত হৈছিল ?
উত্তৰ: বংগ বিভাজন ভাইচৰয় লৰ্ড নেথানিয়েল কাৰ্জনৰ শাসনকালত সংঘটিত
হৈছিল।
প্রশ্নঃ ২। ১৯০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ কোন তাৰিখে বংগ বিভাজন কাৰ্যকৰী হৈছিল ?
উত্তৰ : ১৯০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ১৬ অক্টোবৰ তাৰিখে বংগ বিভাজন কাৰ্যকৰী হৈছিল।
প্রশ্নঃ ৩। বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ কোনখন সভাত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল ?
উত্তৰ : বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ ১৯০৫ চনৰ ২০ জুলাই তাৰিখে দিনাজপুৰৰ মহাৰাজৰ পৌৰোহিত্যত অনুষ্ঠিত সভাত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
প্রশ্নঃ ৪। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত যুগান্তৰ’, নামৰ সংবাদপত্ৰখন সম্পাদনা কোনে কিৰিছিল ?
উত্তৰ: স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ‘যুগান্তৰ নামৰ সংবাদপত্ৰখন কৃষ্ণকুমাৰ মিত্ৰই সম্পাদনা কৰিছিল।
প্রশ্নঃ ৫। বংগ দেশত জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ নামৰ অনুষ্ঠানটো কেতিয়া গঠন – হৈছিল?
উত্তৰ: বংগদেশত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ নামৰ অনুষ্ঠানটো ১৯০৬ চনৰ ১১ মাৰ্চ তাৰিখে গঠন হৈছিল।
প্রশ্নঃ৬। বেংগল কেমিকেছ নামৰ উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানটোৰ প্ৰধান উদ্যোক্তা কোন আছিল?
উত্তৰ : বেংগল কেমিকেলছু’ নামৰ উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানটোৰ প্ৰধান উদ্যোক্তা আছিল আচার্য প্ৰফুল্ল ৰায়।
প্রশ্নঃ ৭| কাৰ পৌৰহিত্যত অনুষ্ঠিত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনে ভাৰতীয়ৰ বাবে ‘স্বাৰাজ’ বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰ:দাদাভাই নৌৰজীৰ পৌৰোহিত্যত অনুষ্ঠিত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনে ভাৰতীয়ৰ বাবে স্বৰাজ বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল।
প্রশ্নঃ। বন্দিনী ভাৰত’ নামৰ নাটকখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰ : বন্দিনী ভাৰত’ নামৰ নাটকখনৰ ৰচক আছিল অম্বিকাগিৰী ৰায়চৌধুৰী।
প্রশ্নঃ ৯। বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ কেতিয়া হৈছিল ?
উত্তৰ : ১৯১১ চনত বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ হৈছিল।
চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্নঃ১। বংগ বিভাজনে সৃষ্টি কৰা ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম” নামৰ প্ৰদেশখনৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’, প্ৰদেশৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল হ’ল ঢাকা, চট্টগ্রাম আৰু ৰাজশাহী।
প্রশ্নঃ ২। বংগ বিভাজনৰ অন্তৰ্নিহিত উদ্দেশ্য কি আছিল চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰ : লর্ড কার্জনে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ প্ৰাণকেন্দ্র বংগ প্রদেশক দ্বিখণ্ডিত কৰি হিন্দু বঙালী আৰু বুদ্ধিজীৱীসকলক দুয়োখন প্রদেশতে সংখ্যালঘুত পৰিণত কৰিব বিচাৰিছিল। কাৰ্জনৰ ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদক শক্তিশালী ৰূপত গঢ়ি তোলাৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখি বংগ বিভাজনৰ যোগেদি ৰাজনৈতিক চেতনাসম্পন্ন হিন্দু বঙালীসকলক পংগু কৰি জাতীয়তাবাদ বিকাশৰ পথত হেঙাৰ দিব বিচাৰিছিল। এই আঁচনিৰ যোগেদি ৰাজনৈতিক দিশত অনগ্ৰসৰ মুছলমানসকলক ইংৰাজ শাসনৰ প্ৰতি অনুগত কৰিব বিচাৰিছিল আৰু আনহাতেদি ভাৰতীয় সমাজত সাম্প্রদায়িকতাৰ বিহ সিঁচি দিয়াৰ পৰিকল্পনা হাতত লৈছিল। লগতে ইংৰাজবিদ্বেষী চৰমপন্থীসকলক দমন কৰাৰ বাবে বংগ বিভাজনক এপাত অস্ত্ৰ হিচাপে বাছি লৈছিল।
প্রশ্নঃ ৩। বংগ বিভাজনবিৰোধী আন্দোলনে স্বদেশ আন্দোলন’ নাম কিয় পাইছিল চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ : ১৯০৩ চনৰ ৬ ডিচেম্বৰ তাৰিখে বংগ দ্বিখণ্ডিত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ উত্থাপিত হোৱাৰ পৰা ১৯০৫ চনৰ ১৯ জুলাই তাৰিখে বংগ বিভাজনৰ পৰিকল্পনাটো চৰকাৰীভাৱে প্ৰকাশ কৰালৈকে পূৰ্ব বংগ, উত্তৰ বংগ আৰু পশ্চিম বংগৰ বিভিন্ন ঠাইত অনুষ্ঠিত প্রতিবাদী সভাৰ যোগেদি প্রবল জনসংগ্ৰামৰ জোৱাৰ উঠিছিল। জাতি-বর্ণ নির্বিশেষে নকলো মানুহেই এই সংগ্ৰামত জঁপিয়াই পৰিছিল। বংগ বিভাজনৰ পৰিণতি হিচাপে
সংঘবদ্ধভাৱে বিদেশী বস্তু বৰ্জন আৰু স্বদেশী বস্তু গ্ৰহণৰ সিদ্ধান্ত জনসভাত অনুমোদিত হোৱাৰ পিছত এই আন্দোলন ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নামে জনাজাত হয়।
প্রশ্নঃ৪। স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় শিক্ষালৈ আগবঢ়োৱা বৰঙণিৰ বিষয়ে মালোচনা কৰা।
উত্তৰ: ১৯০৫ চনৰ ৫ আগষ্ট তাৰিখে ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে কলিকতাৰ এখন জনসভাত জাতীয় শিক্ষাৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পর্কে ভাষণ প্রদান কৰিছিল আৰু তাৰ পছিদিনা বিশাল জনতাৰ উপস্থিতিত তেওঁ বংগ জাতীয় বিদ্যালয়’ নামৰ জাতীয় শক্ষানুষ্ঠানটো প্রতিষ্ঠা কৰে। ৮ নৱেম্বৰত ৰংপুৰত দ্বিতীয়খন জাতীয় বিদ্যালয় স্থাপন হয়। চৰকাৰী বিদ্যালয় ত্যাগ কৰা ছাত্ৰৰ সংখ্যা ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে আৰু বংগদেশৰ কেইবাখনো ঠাইত জাতীয় বিদ্যালয় গঢ়ি উঠে। ৰাসবিহাৰী বসুৰ অধ্যক্ষতাত কলিকতাৰ টাউন হলত ১৯০৬ চনৰ ১১ মাৰ্চ তাৰিখে অনুষ্ঠিত সভাত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ নামৰ জাতীয় শীর্ষ অনুষ্ঠানটো গঠন হয়। ১৫ আগষ্ট অৰিখে বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় স্থাপন, হয় আৰু অৰবিন্দ ঘোষে মহাবিদ্যালয়ৰ অধ্যক্ষ পদ অলংকৃত কৰিছিল। একেটা বছৰতে ১২ ডিচেম্বৰত বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয়ক জাতীয় বিশ্ববিদ্যালয়লৈ উন্নীত কৰা হয়। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়খিনিত সৰ্বমুঠ ৬২ খন মাধ্যমিক আৰু ৩,০০০ খন প্রাথমিক জাতীয় বিদ্যালয় গঢ়ি উঠে। খ্যাতনামা বেৰিষ্টাৰ তাৰকনাথ পালিতৰ অর্থসাহায্যত বেংগল টেকনিকেল ইনষ্টিটিউট নামৰ শিক্ষানুষ্ঠানটো গঢ়ি উঠিছিল। পিছলৈ উক্ত অনুষ্ঠানটোৱে যাদৱপুৰ বিশ্ববিদ্যালয় নামেৰে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছিল। জাতীয় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আৰ্হিত পাটনাত ‘বিহাৰ- বিদ্যাপীঠ’ প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল।
প্রশ্নঃ ৫ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত বংগদেশৰ জাতীয় শিল্পৰ বিকাশ কেনেদৰে হৈছিল?
উত্তৰ : আত্মশক্তি বিকাশৰ মানসিকতাই বংগদেশত জাতীয় শিল্প-কাৰখানা গঢ়ি তোলাৰ অনুকূল পৰিৱেশ সৃষ্টি হৈছিল। বিভিন্ন কুটীৰ শিল্প আৰু কেইবাটাও ডাঙৰ শিল্প প্রতিষ্ঠান গঢ়ি উঠিছিল । সূতা কটা কল, ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া তঁাত-শাল উদ্যোগ, সৰিয়হৰ তেল, চাবোন, চে নি জুইশলা, বিস্কুট আদিৰ কাৰখানা গঢ়ি উঠিছিল। ইয়াৰ লগতে গঢ়ি উঠিছিল জাতীয় বেংক আৰু বীমা কোম্পানী। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰা স্বদেশী ভাণ্ডাৰ স্বদেশী আন্দোলনৰ ফলস্বৰূপে এটা জাকতজিলিকা বস্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠানত পৰিণত হৈছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ ভৰপক সময়ত যোগেশচন্দ্ৰ চৌধুৰী আৰু কৃষ্ণবিহাৰী সেনৰ প্ৰচেষ্টাত কলিকতাৰ বৌবজাৰত ইণ্ডিয়ান ষ্টোৰছ’ নামৰ প্রতিষ্ঠানটো গঢ়ি উঠিছিল। সকলো প্ৰকাৰৰ স্বদেশী সামগ্ৰী এই প্ৰতিষ্ঠানত বিক্ৰী কৰা হৈছিল। ঠাকুৰ পৰিয়ালৰ কন্যা সৰলা দেৱীয়ে কৰ্ণৱালিছ স্ট্রীটত ‘লক্ষ্মী ভাণ্ডাৰ ৰ
প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। আব্দুল হালিম গজনবিয়ে লালবজাৰত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল ‘ইউনাইটেড বেংগল ষ্টোৰছ’ । প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায়, নীলৰতন সৰকাৰ আদি অসাধাৰণ ব্যক্তিয়ে বংগদেশত বৃহৎ উদ্যোগ। গঢ়ি তোলাৰ চিন্তা কৰিছিল। নীলৰতন সৰকাৰৰ উদ্যোগত ‘বংগলক্ষী কটন মিল’ আৰু আচার্য প্রফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায়ে বেংগল কেমিকেলছ নামৰ উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানটো মুকলি কৰিছিল। জামছেদজী টাটাই বিখ্যাত লৌহ শিল্প কৰাখানাটো মুকলি কৰিছিল৷
প্রশ্নঃ৬। স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰাৰ উদ্দেশ্যে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কি কি আন্দোলনবিৰোধী কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰ: ব্ৰিটিছ চৰকাৰে বংগ ভংগৰ ক্ষেত্ৰত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উদাৰপন্থী নেতাসকলৰ পৰা সহযোগিতা আশা কৰিছিল। লর্ড কার্জনে এই নেতাসকলক হাতৰ মুঠিত ৰখাৰ। উদ্দেশ্যে তেওঁলোকৰ বহুতকে ব্ৰিটিছ চৰকাৰ আৰোপিত উপাধি, পদক আৰু পদ প্ৰদান কৰিছিল। উদাৰপন্থী কংগ্ৰেছ সদস্যক উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ বিচাৰপতিৰ পদ, ব্ৰিটিছ সংসদত সদস্য পদ, ভাইছবয় পৰিষদৰ সদস্য পদ নতুবা প্রাদেশিক পৰ্যায়ৰ
লোভনীয় সদস্য। পদ যাচি বংগ ভংগ পৰিকল্পনাত তেওঁলোকৰ সমৰ্থন আশা কৰিছিল। তথাপি কাৰ্জনে বংগ ভংগবিৰোধী আন্দোলন দুৰ্বল কৰিব পৰা নাছিল। সুৰেন্দ্ৰনাথ বন্দ্যোপাধ্যায়, – গোপালকৃষ্ণ গোখলে আদি কংগ্ৰেছৰ শীৰ্ষ নেতাৰ বংগ ভংগবিৰোধী অটল স্থিতিয়ে চৰকাৰক শলঠেকত পেলাইছিল। বিপিন চন্দ্র পালে সকলো নেতাকে ব্ৰিটিছপ্রদত্ত উপাধি, পদ, পদবী আদি বর্জন কৰাৰ আহ্বান জনায়।
এই আহ্বানৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই গোপালকৃষ্ণ গোখলেই পোনপ্রথমে নাইটহুড’ উপাধি ব্ৰিটিছ চৰকাৰক ঘূৰাই দিছিল। ১৯০৭ চনৰ ৩ জুনত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সকলো দেশীয় সংবাদপত্ৰবোৰত সতৰ্কীকৰণ
জাৰি কৰিছিল। তিনিজন পত্রিকা সম্পাদক ভূপেন্দ্রনাথ দত্ত ‘সন্ধ্যা’ৰ সম্পাদক ব্রহ্মবান্ধর উপাধ্যায় আৰু ‘বন্দে মাতৰমৰ সম্পাদক অৰবিন্দ ঘোষক ৰাষ্ট্ৰদ্ৰোহৰ
অপৰাধী সজাই তেওঁলোকৰ ওপৰত দমনমূলক আইন প্রয়োগ কৰি কঠোৰ শাস্তি দিছিল, ‘বন্দে মাতৰম” গীতটো ভাৰতবৰ্ষত নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল।
প্রশ্নঃ ৫ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত বংগদেশৰ জাতীয় শিল্পৰ বিকাশ কেনেদৰে
হৈছিল? উত্তৰ: আত্মশক্তি বিকাশৰ মানসিকতাই বংগদেশত জাতীয় শিল্প-কাৰখানা গঢ়ি তোলাৰ অনুকূল পৰিৱেশ সৃষ্টি হৈছিল। বিভিন্ন কুটীৰ শিল্প আৰু কেইবাটাও ডাঙৰ শিল্প প্রতিষ্ঠান গঢ়ি উঠিছিল । সূতা কটা কল, ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া তঁাত-শাল উদ্যোগ, সৰিয়হৰ তেল, চাবোন, চে নি জুইশলা, বিস্কুট আদিৰ কাৰখানা গঢ়ি উঠিছিল। ইয়াৰ লগতে গঢ়ি উঠিছিল জাতীয় বেংক আৰু বীমা কোম্পানী। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰা স্বদেশী ভাণ্ডাৰ স্বদেশী আন্দোলনৰ ফলস্বৰূপে এটা জাকতজিলিকা বস্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠানত পৰিণত হৈছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ ভৰপক সময়ত যোগেশচন্দ্ৰ চৌধুৰী আৰু কৃষ্ণবিহাৰী সেনৰ প্ৰচেষ্টাত কলিকতাৰ বৌবজাৰত ইণ্ডিয়ান ষ্টোৰছ’ নামৰ প্রতিষ্ঠানটো গঢ়ি উঠিছিল। সকলো প্ৰকাৰৰ স্বদেশী সামগ্ৰী এই প্ৰতিষ্ঠানত বিক্ৰী কৰা হৈছিল। ঠাকুৰ পৰিয়ালৰ কন্যা সৰলা দেৱীয়ে কৰ্ণৱালিছ স্ট্রীটত ‘লক্ষ্মী ভাণ্ডাৰ প্রতিষ্ঠা কৰিছিল৷ আব্দুল হালিম গজনবিয়ে লালবজাৰত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল ‘ইউনাইটেড বেংগল ষ্টোৰছ’ । প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায়, নীলৰতন সৰকাৰ আদি অসাধাৰণ ব্যক্তিয়ে বংগদেশত বৃহৎ উদ্যোগ। গঢ়ি তোলাৰ চিন্তা কৰিছিল। নীলৰতন সৰকাৰৰ উদ্যোগত ‘বংগলক্ষী কটন মিল’ আৰু আচাৰ্য প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায়ে বেংগল কেমিকেল ছ
নামৰ উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানটো মুকলি কৰিছিল। জামছেদজী টাটাই বিখ্যাত লৌহ শিল্প কৰাখানাটো মুকলি কৰিছিল।
প্রশ্নঃ৬। স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰাৰ উদ্দেশ্যে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কি কি আন্দোলনবিৰোধী কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰ : ব্ৰিটিছ চৰকাৰে বংগ ভংগৰ ক্ষেত্ৰত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উদাৰপন্থী নেতাসকলৰ পৰা সহযোগিতা আশা কৰিছিল। লর্ড কার্জনে এই নেতাসকলক হাতৰ মুঠিত ৰখাৰ। উদ্দেশ্যে তেওঁলোকৰ বহুতকে ব্ৰিটিছ চৰকাৰ আৰোপিত উপাধি, পদক আৰু পদ প্ৰদান কৰিছিল। উদাৰপন্থী কংগ্ৰেছ সদস্যক উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ বিচাৰপতিৰ পদ, ব্ৰিটিছ সংসদত সদস্য পদ, ভাইছবয় পৰিষদৰ সদস্য পদ নতুবা প্রাদেশিক পৰ্যায়ৰ লোভনীয় সদস্য। পদ যাচি বংগ ভংগ পৰিকল্পনাত তেওঁলোকৰ সমৰ্থন আশা কৰিছিল। তথাপি কাৰ্জনে বংগ ভংগবিৰোধী আন্দোলন দুৰ্বল কৰিব পৰা নাছিল। সুৰেন্দ্ৰনাথ বন্দ্যোপাধ্যায়, – গোপালকৃষ্ণ গোখলে আদি কংগ্ৰেছৰ শীৰ্ষ নেতাৰ বংগ ভংগবিৰোধী অটল স্থিতিয়ে চৰকাৰক শলঠেকত পেলাইছিল। বিপিন চন্দ্র পালে সকলো নেতাকে ব্ৰিটিছপ্রদত্ত উপাধি, পদ, পদবী আদি বৰ্জন কৰাৰ আহ্বান জনায়। এই আহ্বানৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই গোপালকৃষ্ণ গোখলেই পোনপ্রথমে নাইটহুড’ উপাধি ব্ৰিটিছ চৰকাৰক ঘূৰাই দিছিল।
১৯০৭ চনৰ ৩ জুনত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সকলো দেশীয় সংবাদপত্ৰবোৰত সতৰ্কীকৰণ জাৰি কৰিছিল। তিনিজন পত্রিকা সম্পাদক ভূপেন্দ্রনাথ দত্ত ‘সন্ধ্যা’ৰ সম্পাদক ব্রহ্মবান্ধর উপাধ্যায় আৰু ‘বন্দে মাতৰমৰ সম্পাদক অৰবিন্দ ঘোষক ৰাষ্ট্ৰদ্ৰোহৰ অপৰাধী সজাই তেওঁলোকৰ ওপৰত দমনমূলক আইন প্রয়োগ কৰি কঠোৰ শাস্তি দিছিল, ‘বন্দে মাতৰম” গীতটো ভাৰতবৰ্ষত নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল।
বিভেদকামী নীতিৰ প্রশ্রয় দি ব্ৰিটিছে ঔপনিৱেশিক শোষণ অক্ষুন্ন ৰখাৰ চেষ্টা চলাইছিল। হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰি মুছলমানসকলৰ পূৰা বংগ বিভাজনত তেওঁলোকৰ সহযোগ আদায় কৰিব বিচাৰিছিল।
চৰকাৰে আন্দোলনক খৰ্ব কৰাৰ উদ্দেশ্যে পুলিচ আৰু সৈন্যবাহিনীৰ যোগেদি হিংসা-সন্ত্ৰাস চলাইছিল। ১৯০৮ চনৰ ১১ ডিচেম্বৰ তাৰিখে বংগ বংগবিৰোধী আন্দোলনৰ শীৰ্ষ নেতা কৃষ্ণকুমাৰ দত্ত, মনোৰঞ্জন গুহঠাকুৰতা, সুবোধচন্দ্ৰ মল্লিখ, শ্যামসুন্দৰ চক্ৰৱৰ্তী, শচীন্দ্রপ্রসাদ বসু, সতীশচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়, ভূপেন্দ্র চন্দ্র নাগ, পুলিন বিহাৰী দাস, অশ্বিনী কুমাৰ দত্তক নির্বাসন দণ্ড বিহিছিল।
প্রশ্নঃ ৭ । স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা ফলাফল উল্লেখ কৰা । উত্তৰ:
স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা ফলাফল তলত উল্লেখ কৰা হল
ক) সাহিত্যৰ ক্ষেত্ৰত স্বদেশী আনোদলনৰ ফলশ্ৰুতিত স্বদেশানুভূতিৰ জোৱাৰে সাহিত্য সৃষ্টিত বিশেষ অৰিহণা যোগাইছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ পটভূমিত প্রকাশিত হৈছিল বিভন্ন সংবাদপত্র, আলোচনী, গ্ৰন্থ আৰু গীত, নাটক, প্রবন্ধ ইত্যাদি।
(খ স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় শিক্ষা ব্যৱস্থাতে প্রভূত পৰিমাণে অৰিহণা, যোগাইছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়খিনিত সৰ্বমুঠ ৬২ খন মাধ্যমিক আৰু ৩,০০০ খন প্রথমিক জাতীয় বিদ্যালয় গঢ়ি উঠিছিল।
গ) নাৰীজাগৰণ সকলো ধৰণৰ সামাজিক বাধা অতিক্ৰম কৰি বংগদেশৰ মধ্যবিত্ত নগৰীয়া নাৰী সমাজে পুৰুষৰ লগতে সমানে সমানে স্বদেশী আন্দোলনত অংশগ্রহণ কৰিছিল। বংগ বিভাজনবিৰোধী আন্দোলনত নাৰীসকলৰ এই অংশগ্রহণে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনক সুসংগঠিত পর্যায়লৈ আগুৱাই নিছিল।।
প্রশ্নঃ ৮। স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা অৱদান উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰ: স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা অৱদানৰ বিষয়ে তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতবাসীক গণ-আন্দোলন সম্পৰ্কে এটা ৰাজনৈতিক। জ্ঞান দিছিল। দেশৰ সকলো মানুহেই আন্দোলনত সমবেত হলে যে গণ-আন্দোলনত জয়যুক্ত হোৱাটো সুনিশ্চিত, সেই কথা ভাৰতীয়ই স্বদেশী আন্দোলনৰ যোগেদি। আয়ত্ত কৰিব পাৰিছিল ।
( খ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে আৰম্ভণিৰে পৰা আবেদন-নিবেদনৰ মাজেৰে সহনশীল চিন্তাত বিশ্বাস ৰাখি ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ওচৰত ভাৰতীয়ৰ উন্নতি আশা কৰিছিল। বংগ ভংগক কেন্দ্ৰ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছৰ চিন্তা-কমত পৰিৱৰ্তনৰ সূচনা হৈছিল। একমাত্র গণ-সংগ্ৰামৰ যোগেদিহে ভাৰতীয়ৰ উন্নতি সম্ভৱ’—এই ভাবনা স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় কংগ্ৰেছক প্ৰদান কৰিছিল।
(গ) স্বদেশী আন্দোলনৰ মাজেৰে ভাৰতীয়ই ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ওচৰত স্বৰাজ দাবী কৰাৰ সুযোগ লাভ কৰিছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ তীব্র উত্তেজনাই জাতীয় কংগ্ৰছক দাদাভাই নৌৰজীৰ পৌৰহিত্যত অনুষ্ঠিত কলিকতা অধিৱেশনত পোনপ্ৰথমে ভাৰতীয়ৰ বাবে স্বৰাজ দাবী কৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰিছিল।
চমুটোকা
প্রশ্নঃ: ১। কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ উত্তৰ:
বিশ্বকবি ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ এজন কবি হিচাপে বিখ্যাত আছিল। ১৯১৩ চনত ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে তেওঁৰ বিখ্যাত কবিতা-পুথি গীতাঞ্জলি’ৰ ইংৰাজী অনুবাদ “Geetanjali: The Songs Offerings”ৰ কাৰণে বিশ্বৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ পুৰস্কাৰ নোবেল বঁটা লাভ কৰিছিল। তেওঁ স্বদেশী আন্দোলনতো বিশেষ অৰিহণা যোগাইছিল। তেওঁৰ আহ্বানক্রমে কলিকতাৰ জনতাই বাঙালী জাতিৰ অখণ্ডতাৰ প্ৰতীক হিচাপে ৰাখীবন্ধন পালন কৰিছিল। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ ৰচিত ৰাখী সংগীত বাঙালিৰ প্ৰাণ, বাঙালিৰ মন, এক হওক হে ভগৱান… গীতটি গাই গাই হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত যুগমীয়া সম্প্ৰীতি। আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ এনাজৰী সুদৃঢ় কৰাৰ হেতু পথচাৰীৰ হাতত ৰাখী পিন্ধাইছিল। কবিগুৰুৰ নেতৃত্বতত হাজাৰ হাজাৰ জনতাই কালুতোলা আৰু চিৎপুৰ বৰ মছজিদত উপস্থিত হৈ মৌলবী আৰু অন্যান্য মুছলমান লোকসকলক ৰাখীবন্ধন কৰিছিল। বংগদেশৰ জিলাই জিলাই প্রতিবাদী সভা অনুষ্ঠিত কৰি সেইদিনাৰ পৰা স্বদেশী বস্তু ব্যৱহাৰৰ প্ৰস্তাৱ আখৰে আখৰে পালন কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল।
প্রশ্নঃ ২। মাৰ্গাৰেট এলিজাবেথ নোবেল (ভগিনী নিবেদিতা)
উত্তৰ: নাৰী আৰু যুৱক-যুৱতীসকলৰ মাজত জাগৰণ সৃষ্টিত প্ৰচুৰ পৰিমাণে বৰঙণি যোগোৱা নাৰী ভগিনী নিবেদিতাৰ আচল নাম আছিল-মাৰ্গাৰেট এলিজাবেথ নোবেল। ১৮৬৪ চনত আয়াৰলেণ্ডত জন্মগ্ৰহণ কৰা এইগৰাকী মহীয়সী নাৰীয়ে কলিকতাত থকা সময়ত ইয়ং মেচ্ছ হিন্দু ইউনিয়ন, বিবেকানন্দ ছোচাইটি, ডন ছোচাইটি আৰু অনুশীলন সমিতিৰ সৈতে প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত হৈ নাৰী আৰু যুৱক-যুৱতীসকলক দেশীয় শিল্পৰ যোগেদি স্বপনিৰ্ভৰশীল হ’বলৈ আহ্বান জনাইছিল। কলিকতা
বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সমাবর্তনত ভাইছয় লৰ্ড কার্জনে প্রাচ্যবাসীৰ প্ৰতি কৰা কিছুমান টুলুঙা মন্তব্যই – নিবেদিতাক আঘাত কৰিছিল। “অমৃত বাজাৰ পত্রিকা’ (১২ ফেব্ৰুৱাৰী, ১৯০৫) আৰু
‘দি স্টেটমেন’ (১৪ ফেব্ৰুৱাৰী, ১৯০৫) কাকতত দুটা প্ৰবন্ধ লিখি লৰ্ড কাৰ্জনৰ। ভাৰতবিৰোধী মনসিকতা ভাৰতবাসীৰ আগত উদঙাই দিছিল। কাৰ্জনৰ লঘু মন্তব্যৰ বিৰুদ্ধে প্রতিবাদ জনোৱাৰ উদ্দেশ্যে নিবেদিতাই ৰাসবিহাৰী বসুৰ পৌৰোহিত্যত কলিকতাৰ টাউন হলত (১১ মার্চ, ১৯০৫) এখন প্রতিবাদী সভা অনুষ্ঠিত কৰিছিল।
ভাৰতবিৰোধী মনসিকতা ভাৰতবাসীৰ আগত উদঙাই দিছিল। কাৰ্জনৰ লঘু মন্তব্যৰ বিৰুদ্ধে প্রতিবাদ জনোৱাৰ উদ্দেশ্যে নিবেদিতাই ৰাসবিহাৰী বসুৰ পৌৰোহিত্যত কলিকতাৰ টাউন হলত (১১ মার্চ, ১৯০৫) এখন প্রতিবাদী সভা অনুষ্ঠিত কৰিছিল।
প্রশ্নঃ ৩। নবাব ছলিমউল্লা
উত্তৰ: ছলিমউল্লা আছিল ঢাকাৰ নবাব। ১৯০৬ চনৰ ৩০ ডিচেম্বৰ তাৰিখে। তেওঁৰ আহ্বানক্রমে বংগদেশৰ একাংশ শিক্ষিত মুছলমান বৰমূৰীয়াই নবাব বিকৰউল মূলকৰ পৌৰহিত্যত ঢাকা ৰাজদৰবাৰত আয়োজিত সভাত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। এই ঐতিহাসিক সভাতে ‘সৰ্বভাৰতীয় মুছলিম লীগ” নামৰ ৰাজনৈতিক অনুষ্ঠানটোৰ জন্ম হৈছিল। মুছলিম লীগ স্থাপনত নেতৃত্ব বহন কৰা ব্যক্তি নবাব ছলিমউল্লাই সেইদিনা । নৱগঠিত ৰাজনৈতিক অনুষ্ঠানটোৰ কিছুমান লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য বান্ধি দিছিল।
প্রশ্নঃ ৪। অম্বিকাগিৰী ৰায়চৌধুৰী :
উত্তৰ: ভাৰতবৰ্ষৰ স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ অসমলৈকো বিস্তাৰিত হৈছিল। অসমকেশৰী অম্বিকাগিৰী ৰায়চৌধুৰীয়ে গুৱাহাটীৰ ছাত্ৰসকলৰ মাজত বিদ্রোহী সংগঠন গঢ়ি তুলছিলি। তেওঁ জিলাসমূহত স্বদেশী বস্তু ব্যৱহাৰৰ বাবে প্ৰচাৰ চলাইছিল। অম্বিকাগিৰীয়ে বন্দিনী ভাৰত’ নামৰ এখন বিদ্রোহাত্মক নাটক ৰচনা কৰিছিল। ১৯০৬ চনৰ ৩১ জুলাইত কটন কলেজিয়েট হাইস্কুলত নাটকখনৰ অভিনয় চলি
থকাৰ মাজতে পুলিচে মঞ্চৰ পৰা নাটকখনৰ পাণ্ডুলিপি বাজেয়াপ্ত কৰিছিল। ক্ষুদিৰাম বসু, বাৰীন্দ্ৰ ঘোষ, উল্লাস কৰ দত্তৰ লগত যোগাযোগ কৰি অম্বিকাগিৰীয়ে ‘সেৱা সংঘ’ নামৰ এটা বিপ্লৱী সংগঠন গঢ়ি তুলিছিল। ১৯০৬ চনৰ ৭ ছেপ্টেম্বৰ তাৰিখে ব্যামফিল্ড